Król Francji, Ludwik Święty, przejeżdżając przez miasteczko Vernon poczuł dojmujące pragnienie. Podano mu wtedy, zamiast wody, sałatkę z rzeżuchy. Zasmakowała mu ona niezwykle i, w geście wielkopańskiej wdzięczności przyjął miejscowość do swojego herbu. Do tarczy herbowej miasteczka dodano wtedy trzy pęczki rzeżuchy. I choć od tamtego dnia minęło, z okładem siedem stuleci, Vernon szczyci się tym herbem do dziś.
Na świecie rzeżucha cieszy się sporą popularnością, zdecydowanie większą niż w Polsce. Francuzki uważają, że jadana systematycznie odmładza, odświeża cerę, dodaje blasku skórze. Wpływa korzystnie na porost i kondycję włosów, a także wzmacnia paznokcie. Rzeżucha jest jednym ze składników tzw. wiosennej kuracji odmładzającej.
W Polsce roślina ta do niedawna wykorzystywana była głównie do dekoracji stołów w okresie Świąt Wielkanocnych. Podobno, zwyczaj wysiewania rzeżuchy w naczyniach i przyozdabiania nią pomieszczeń na czas Wielkanocy znany był już za czasów Władysława Jagiełły. Obecnie, na skutek interwencji dietetyków uprawa i spożycie rzeżuchy wzrosło. Nie w takim jednak stopniu, na jaki zasługuje ta zdrowa, o ciekawym pikantnym i orzeźwiającym smaku zielenina. W tym zakresie mamy sporo do nadrobienia.
Właściwości lecznicze i odżywcze rzeżuchy
Liście tej rośliny zawierają niewielkie ilości białka i cukrów, znaczące ilości witaminy C, nieco mniej witamin A, B, K i E. Ale także łatwo przyswajalne żelazo i wapń i, jakże cenny jod. Ostry smak nadają rzeżusze zawarte w niej olejki eteryczne, w skład których wchodzi siarka. Wpływają one pobudzająco na apetyt i trawienie.
Ziele rzeżuchy działa leczniczo i zalecane jest przy anemii i chorobach tarczycy na tle niedoboru jodu, to jest w niedoczynności tarczycy i wolu prostym. Działa korzystnie na włosy, skórę i paznokcie. Podobno sok wcierany w skórę głowy pobudza cebulki włosowe z zewnątrz, a spożywanie rzeżuchy, ze względu na zawarte w niej związki siarki, wzmacnia włosy od wewnątrz. W medycynie ludowej stosowano rzeżuchę jako środek przeciwgośćcowy i rozkurczowy.
Uwaga! Do sałatek z rzeżuchą nie wolno dodawać się octu, gdyż zawarte w rzeżusze żelazo połączy się z kwasem, tworząc nierozpuszczalne związki, z których organizm nie będzie miał żadnego pożytku. Zamiast octu, używać należy soku z cytryny, który, choć kwaśny, nie zawiera kwasów, lub śmietany.
Należy również pamiętać, że rzeżucha działa moczopędnie, na niektóre osoby silnie moczopędnie. Trzy łyżki w ciągu dnia są ilością bezpieczną, większa ilość może doprowadzić do podrażnienia pęcherza moczowego.
Rzeżucha może być uprawiana w gruncie i w pomieszczeniach.
Uprawa w gruncie
Rzeżucha jest rośliną jednoroczną, rozmnaża się ją z nasion. Nasiona są łatwodostępne, do kupienia w większości sklepów ogrodniczych.
Ma ona niewielkie wymagania co do warunków klimatycznych i glebowych. Rzeżuchę można zbierać od wczesnej wiosny do września, jednak na ogół uprawia się ją w okresie wiosennym. Na zagonach, przy końcu marca lub na początku kwietna wysiewa się ją w rzędy co 15 cm, zużywając 2 gramy nasion 1 metr kwadratowy. Sieje się płytko i tylko lekko przykrywa ziemią. Ile rośnie rzeżucha? Zbiór przeprowadza się już po 3 lub 4 tygodniach, zależnie od warunków atmosferycznych. Najlepiej wtedy, gdy rośliny osiągną wysokość 10-15 cm.
Uprawa w pojemnikach
W domu na parapecie, byle nie nazbyt ciepłym, można ja uprawiać przez cały rok. Nasiona wysiewa się na mokrą watę, ligninę lub na lekką, ale żyzną ziemię. Siew powinien być dość gęsty. Rzeżucha kiełkuje po 2- 3 dniach. Nie wolno dopuścić do przesuszenia podłoża, należy pamiętać o regularnym zraszaniu uprawy. Zbiór można rozpocząć już po 10 dniach, idealnie, gdy rośliny osiągną wysokość 6-7 cm. Ścina się je nożyczkami. Nie uprawia się rzeżuchy drugi raz na tym samym podłożu.
Rzeżucha w kuchni
Rzeżuchę najzdrowiej jest jadać na surowo, delikatnie posiekaną, i posypać nią posmarowane masłem pieczywo. Można ją też stosować jako ciekawy dodatek do twarożku, jajecznicy i sałatek. Pięknie prezentuje się na czerwonych pomidorach. Świetna do ziemniaków z wody i purée, czy też zup.
Zupa z rzeżuchy (według przepisu Ireny Gumowskiej)
Ugotuj na osolonym wrzątku 4 drobno pokrojone ziemniaki. Gdy będą dostatecznie miękkie (nie przegotuj), dodaj mniej więcej 15 dkg rzeżuchy, całej, nie musi być posiekana. Gotuj jeszcze 5 minut, przestudź i zmiksuj, lub przetrzyj przez sito. Podgrzej ponownie, dodaj 5 dkg świeżego prawdziwego masła, zapraw śmietaną. Podawaj z grzankami, świeżo przygotowanymi.
Surówka wiosenna (według przepisu Piotra i Doroty Metery zamieszczonego w książce ich autorstwa „Zioła dla wszystkich”)
1 biała rzodkiew
2 pęczki rzodkiewki
1/2 szklanki posiekanej rzeżuchy
3 łyżki śmietany
1 łyżka oleju słonecznikowego lub sojowego
1 łyżka serka homogenizowanego
2 łyżki soku cytrynowego
sól
pieprz
Rzodkiew obrać i zetrzeć na tarce jarzynowej, rzodkiewki pokroić w plasterki i wymieszać w salaterce z rzeżuchą. Pozostałe składniki rozmieszać dokładnie w kubku na jednolity sos i zalać nim surówkę.
